تا ابتدای قرن بیست و یکم، آسانسورهای هیدرولیکی به مدت ۵۰ سال بازار آسانسور را در انحصار خود داشت. با ظهور آسانسورهای کششی بدون موتورخانه در سال ۱۹۹۵، آسانسورهای هیدرولیکی مجبور به ورود به عرصه رقابت شدند. با این وجود، سیستمهای سیالی مزایای خاص خود را داشتند که از این میان میتوان به هزینه پایین تعمیر و نگهداری به علت پایین بودن استهلاک و حرکت در محیطی عاری از اصطکاک و سایش، انعطافپذیری در طراحی کابین و موتورخانه، ایمنی بیشتر و نصب آسان با هزینه پایین اشاره کرد.
در آغاز امر، عدم وجود موتورخانه و بالطبع صرفهجویی در فضا، متقاضیان سیستمهای بدون موتورخانه را زیاد کرد، هر چند این مسأله را نباید به تنزل بازار آسانسورهای هیدرولیکی تفسیر کرد، چرا که تولید سالانه شیر کنترل هیدرولیک پیوسته در حال افزایش بوده است. همان طور که آسانسورهای هیدرولیکی و مزایای آنها در کشورهای در حال توسعه بیشتر و بیشتر شناخته میشود، پیشبینی میشود که روند رو به رشد بازار سیستمهای بدون موتورخانه نیز متوقف شود. در این مقاله به ارائه اطلاعات آماری در زمینه گرایش واقعی بازار آسانسور در ساختمانهای کم ارتفاع میپردازیم.
مقدمه
از قرن نوزدهم، آسانسورهای کابلی و آسانسورهای هیدرولیکی آبی، برای نقل و انتقالات عمودی به کار گرفته شد. در دهه ۱۹۵۰ تقریباً به طور همزمان، آسانسورهای هیدرولیکی روغنی در آمریکا و آلمان به عنوان روشی جایگزین مطرح شدند و به سرعت شهرت و رواج یافتند. در ابتدای امر آسانسورهای هیدرولیکی تنها برای جابهجایی عمودی و صرفاً برای حمل بار (و نه مسافر) استفاده میشد، اما با اصلاحاتی که در نحوه کنترل کردن شیرها در طول زمان ایجاد شد، و نیز به دلایل اقتصادی، آسانسورهای هیدرولیکی برای جابهجایی مسافر نیز به کار گرفته شد. عوامل اقتصادی که هیدرولیک را در تقابل با سیستم کششی قرار میداد، هزینه نصب و راهاندازی چاه، تجهیزات و نیروی کار مورد نیاز جهت نصب بود.
مطابق آمارهای شرکت ملی صنعت آسانسور آمریکا (NEII)، شرکتها آسانسورهای، انواع هیدرولیکی بیشتری را به نسبت نوع کششی (چه با گیربکس و چه بدون گیربکس) در دهه ۱۹۷۰ تولید کردهاند. در سال ۱۹۷۳ تولید آسانسور هیدرولیکی از تولید کل آسانسور کششی بیشتر شد و تا اواسط دهه ۱۹۸۰ تولید آسانسورهای هیدرولیکی به طور سالانه تا بیش از دو برابر تعداد تولیدی نوع کششی رشد کرد.
در سال ۱۹۸۶ حدود ۷۰% تمام آسانسورهای فروخته شده برای استفاده در ساختمانهای نوساز آمریکا از نوع هیدرولیکی بود. میزان تولید آسانسور هیدرولیکی تا سال ۲۰۰۰، به اندازه ۳ تا ۴ برابر تولید آسانسورهای کششی باقی ماند و البته این آمار تنها شرکتهای عضو NEII را در بر میگیرد. قطعاً شرکتهای غیر عضو نیز تعداد بسیار زیادی آسانسور هیدرولیکی در طی این سالها نصب نمودهاند. در سال ۱۹۹۵، شرکتهای آسانسوری بزرگ، نوع جدیدی از نیروی محرکه را به بازار عرضه کردند که با آن بازار ساختمانهای کم ارتفاع و متوسط را تحت پوشش خود قرار دادند. این سیستم جدید MRL یا بدون موتورخانه نامیده شد.
در این سیستم از تکنولوژی موتورهای سنکرون با مغناطیس دائم بهره میبرند که سبب حذف دستگاه کاهنده سرعت (گیربکس) و نیز موجب کاهش وزن و اندازه موتور کششی میشود. به این ترتیب موتور (و در برخی حالات واحد کنترل) درون چاه قرار میگرفت و بنابراین نیاز به وجود موتورخانه مجزا از بین رفت. به این ترتیب معماری ساختمان از انعطافپذیری بیشتری برخوردار گردید. صرفهجویی در مصرف انرژی از دیگر دستاوردهایی بود که با حذف مصرف برق دنده حلزونی انتقال نیرو حاصل شد. همچنین جمع و جور بودن، عدم نیاز به روانکاری و قدرت بالا در سرعت کم را میتوان از دیگر مزایای این سیستم برشمرد. اگر چه استفاده کردن از مغناطیسهای دائم هزینه تولید موتور را افزایش میدهد، اما حذف مکانیزم چرخدنده انتقال نیرو این افزایش هزینه را جبران میکند.
از طرف دیگر، با تمام تفاسیر هزینه آسانسورهای کششی بدون موتورخانه بیشتر از نمونههای هیدرولیکی است.باورها بر این بود که با افزایش تولید آسانسورهای بدون موتورخانه، قیمت و هزینهها کاهش یافته و در نهایت سبب افزایش قدرت رقابت این سیستم میشود. اما آسانسورهای هیدرولیکی به خاطر ضریب ایمنی بالا، نصب آسان و عدم نیاز به سرویس کردن مداوم موقعیت بسیار خوبی در بازار پیدا کرد. شکل ۲ درصد سالانه تعمیرات شیرهای کنترل هیدرولیک (آمار گزارش شده از طرف مصرفکنندگان) مربوط به شرکت Blain Hydraulic GmbH را که از سازندگان بزرگ شیر کنترل است، نشان میدهد. همان طور که مشاهده میکنید از بین تمام شیرهای کنترل فروخته شده و در حال استفاده (۳۵۰۰۰۰) در سال ۲۰۰۳، نهایتاً ۰۷۸۶/۰% دچار نقص فنی شده است و به این تولیدکننده ارجاع داده شده است که البته ۰۳۷/۰% آن نیز به خاطر بد کار کردن شیرکنترل (به علت آلودگیهای موجود در داخل لوله و شیر، تنظیم ناصحیح، نصب نامناسب بعد از سرویس دستگاه و غیره) میباشد. این ارقام در سال ۲۰۰۵ به ترتیب معادل ۰۳۷/۰% و ۰۲۸/۰% بودند.
شکل ۲: درصد کل تعمیرات و عیوب (برگرفته از اطلاعات شرکت Blain)
چنین درصدهای پایینی در خرابی یک قطعه کلیدی در سیستم هیدرولیکی حاکی از آن است که سیستم آسانسور هیدرولیکی واجد استانداردهای قابل اعتمادی است که نوع کششی نمیتواند با آن برابری کند. رقبا یا همان تولیدکنندگان سیستمهای بدون موتورخانه سعی کردند با پیش کشیدن دو اشکال عمده در آسانسورهای هیدرولیکی محبوبیت آنها را کاهش دهند. یکی از آنها میزان مصرف انرژی و دیگری ایجاد آلودگی در محیط زیست بود که به عنوان نقاط ضعف آسانسورهای هیدرولیکی مطرح میشد در صورتی که عملاً هیچ شکایتی از سوی مصرفکنندگان نهایی دیده نشد. کاملاً واضح است هدف از چنین اظهارات بیپایه و نظرات منتقدانه درباره آسانسورهای هیدرولیکی، تنها افزایش سهم بازار سیستمهای بدون موتورخانه به هر صورت ممکن بود.
بازار آسانسور
در کشورهای در حال توسعه تعداد بسیار زیادی آسانسور نصب میشود. اکثر این کشورها صرف نظر از آنهایی که فضای ساخت محدود و جمعیت زیاد دارند، تعداد قابل ملاحظهای ساختمان کم ارتفاع دارند. در این کشورها، با بالا بردن کیفیت شیرهای کنترل، پمپها، موتورها، جکها و دیگر قطعات وابسته، صنعت هیدرولیک پیشرفت محسوسی داشته است، مضاف بر این که این کیفیت با قیمت بسیار مناسبی عرضه میشود. به علاوه این که مزایای بارز آسانسورهای هیدرولیکی، شرکتها و تولیدکنندگان آسانسور را قانع کرده است که نیروی محرکه هیدرولیکی را در کارهای خود برگزینند. تبلیغات و اطلاعرسانی در زمینه راحتی و ایمنی این نوع آسانسورها نیز مصرفکنندگان را به خرید این محصول تشویق کرد. یکی از نتایج مطلوب این بود که تعداد آسانسورهای هیدرولیکی نصب شده بالغ بر ۶۰% بیشتر از آسانسورهای کششی در سراسر جهان بود (شکل ۱). این روند تقریباً در سال ۱۹۹۵ با معرفی سیستم جدید آسانسورهای کششی بدون موتورخانه در بازار آسانسورهای کم ارتفاع، تغییر کرد.
شکل ۳: درصد نصب آسانسور در اروپا
نداشتن موتورخانه بیش از همه برای مهندسان عمران و معماری جالب توجه بود، به طوری که ظرف مدت کوتاهی نصب این نوع آسانسورها رشد قابل توجهی پیدا کرد. لازم به ذکر است که خوشنامی چندی از معتبرترین شرکتهای چند ملیتی نیز در جا انداختن آسانسورهای کششی بدون موتورخانه نقش به سزایی داشت. گزارشها نشان میدهند که با حضور آسانسورهای کششی بدون موتورخانه در بازار جهانی، فروش آسانسورهای هیدرولیکی تا ۴۰% کاهش یافته و پیشبینی میشود که تا سال ۲۰۱۰ میلادی، دو سوم آسانسورهای جدید از نوع MRL باشند. نتایج آماری اروپا در سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۴ در این زمینه، در شکل ۳ نشان داده شده است. بر اساس آمار، ۸۱% از آسانسورهای نصب شده در آمریکا در سال ۲۰۰۰ از نوع هیدرولیک بوده است.
به هر حال وضعیت بازار هیدرولیک چندان هم که به نظر میرسد وخیم نیست. در تأیید این مطلب میبینیم که درخواستهای خرید شیر کنترلهای هیدرولیک برای تأسیسات آسانسورها هر سال در حال افزایش است و این خود بیانگر رونق بازار این محصول است. به عنوان مثال تولید شیرهای کنترل شرکت BLAIN در سال ۲۰۰۴ نسبت به سال ۲۰۰۰ به میزان ۷۲% رشد داشته است. شاید تعداد آسانسورهای کششی نصب شده نسبت به هیدرولیکی در سالهای آتی افزایش یابد، اما این اتفاق از افزایش تعداد نصب سیستمهای هیدرولیکی جلوگیری نخواهد کرد. به مرور زمان و با شناخته شدن هر چه بیشتر مزایای آسانسورهای هیدرولیکی در کشورهای در حال توسعه، نسبت تعداد نصب آسانسورهای هیدرولیکی به کششی احتمالا به حالت تعادل رسیده و تثبیت خواهد شد.
شگفت آن که در صنعتی که به بالا بودن سطح ایمنی در خدمات خود افتخار میکند، با عرضه آسانسور بدون موتورخانه به بازار، بسیاری از شرکتهای مهم تولید کننده ساختار ایمن آسانسورها را قربانی کنترل سود مالی نصب آسانسور در ساختمانهای کم ارتفاع و به نوعی کاهش هزینههای خود نمودند. در امتداد چنین رفتاری، دستورالعملهای ایمنی به سوی سادهسازی الزامات ضروری وجود موتورخانه مجزا و مطمئن تغییر مسیر داد. بسیاری از مردم از مخاطرات ناشی از برخی تغییرات دستورالعملها آگاهی ندارند و البته امید بر آن است که خطرپذیریهای غیرضروری که در حال انجام است، قبل از بروز پیامدهای خطرناک تشخیص داده شوند و از رخ دادن آنها جلوگیری شود.
تولیدکنندگان آسانسورهای هیدرولیک نیز برای بالا بردن سطح رقابت، به قصد رفع کردن الزام وجود موتورخانه، روش آسانسورهای بدون موتورخانهMRL) ) را به کار بستند و پاور یونیت (Power Unit) را درون چاه، چاهک یا درون مجموعه در ورودی قرار دادند. در بررسی جنبههای ایمنی سیستمهای بدون موتورخانه، در مییابیم که سیستمهای هیدرولیکی بدون موتورخانه، مناسبتر از حذف موتورخانه در سیستمهای کششی میباشند؛ چرا که در سیستم هیدرولیکی تمام عملیات هم برای سادگی و هم از نظر ایمنی بیشتر نصب کننده، مستقیماً داخل چاهک و یا در پایینترین ورودی انجام میشود. در مقابل تعمیر و نگهداری تاسیسات الکتریکی بر روی سقف کابین انجام میشود که با وجود موتور و سایر قطعات در قسمت بالایی چاه عملاً سطح ایمنی پایین است.
شکل ۴: روند رو به رشد در تولید شیرهای کنترل (برگرفته از اطلاعات شرکت Blain)
وضعیت آسانسور در اروپا و ترکیه
شکل ۵ نسبت تعداد آسانسورها به تعداد کارکنان در کشورهای مختلف اروپا در سال ۲۰۰۴ را نشان میدهد. این نمودار بیانگر این است که رقابت در بازار ترکیه از لحاظ تعداد رقبا، چالشانگیزتر از دیگر نقاط اروپا میباشد. نمودار بعدی، درصد آسانسورهای نصب و راهاندازی شده در اروپا در همان سال را نشان میدهد. از روی شکل مشاهده میکنید که بازار اروپا (به استثنای بازارهای ترکیه و یونان) در انحصار آسانسورهای کششی بدون موتورخانه است. بیشترین تعداد آسانسور نصب شده در یونان از نوع هیدرولیک است (تقریباً ۸۵%)، در حالی که در ترکیه مدل کششی دارای موتورخانه (در حدود ۸۴% )، در صدر جدول آسانسورهای نصب شده قرار دارد. نسبت آسانسورهای هیدرولیکی و بدون موتورخانه در بازار ترکیه به ترتیب ۹/۱۲% و ۷/۶% میباشد.
از نظر ارتفاع، ساختمانها در کشورهای اروپایی عموماً متوسط یا کم ارتفاع هستند. از آنجایی که شرکتهای چند ملیتی، به خصوص در زمینه سیستمهای جدید بدون موتورخانه بر بازارها مسلط هستند در نتیجه شرکتهای کوچک سعی کردند با پایین آوردن قیمت، خود را در صحنه رقابتها حفظ کنند. این امر باعث شکسته شدن سقف قیمت در بازار شد که با استراتژی غلبه بر شرکتهای کوچک تا متوسط، از سوی شرکتهای چند ملیتی نیز دنبال شد. شرکتهای چند ملیتی نیز به دنبال به دست آوردن قراردادهای خدماتی و فروش قطعات یدکی و رقابت با شرکتهای معتبر قیمتهای بسیار رقابتی را عرضه کردند.
یکی از نتایج استراتژی بازاریابی این بود که ۷۵ درصد تجارت آسانسورها در آلمان تنها در انحصار چند شرکت چند ملیتی قرار گرفته است و ۲۵ درصد دیگر آن در بین حدود ۴۰۰ شرکت کوچک، که اکثراً در بخشهای خدماتی و تعمیراتی فعالیت دارند، تقسیم شده است.
شکل ۵: نسبتهای نصب آسانسورها به تعداد کارکنان در اروپا
شکل ۶: درصد نصب آسانسور در اروپا در سال ۲۰۰۴
در شکل ۷ فروش شیرهای کنترل در کشورهای مختلف بر حسب درصد نشان داده شده است که از آن میتوان موقعیت کنونی بازار آلمان را مشاهده کرد. میزان تقاضای شیر کنترل در آلمان به علت وسعت کاربرد آسانسورهای بدون موتورخانه رو به کاهش است، اما کشورهای دیگر در این زمینه ثبات بیشتری داشتهاند. بیشترین فروش شیر کنترل در یونان و آمریکا بوده است. وضعیت ترکیه نیز شباهت زیادی به کشورهای در حال توسعه در خاورمیانه و آسیای شرقی دارد و درحال حاضر آن قدر چالشانگیز است که مانع از آن است که شرکتهای چند ملیتی به سادگی بازار آسانسور را در دست بگیرند. در کشورهای در حال توسعه مانند ترکیه، به موازات افزایش و پیشرفت کیفیت ساختمانها، میزان استفاده از آسانسورها نیز رو به رشد است. بخش اعظم کار بسیاری از تولیدکنندگان آسانسور و قطعات مربوط به آن و همچنین مراکز سرویسکاری آسانسور مربوط به آسانسورهای کششی دارای موتورخانه است. اکثر این شرکتها با نیروی انسانی اندک و اساس فنی و بودجه محدود در این صنعت مشغول به کار هستند. بعضی از این شرکتها آن چنان که باید از استانداردها پیروی نمیکنند، اما قیمت پایین سیستمها و تجهیزات آسانسوری ارائه شده از سوی آنها، مالکان و سازندگان ساختمان را به خود جذب میکند.
شکل ۷: درصد فروش شیرهای کنترل به کشورهای مختلف
شکل ۸: تعداد تاسیسات آسانسور هیدرولیکی در کشور ترکیه (برگرفته از اطلاعات شرکت Blain)
شایعاتی چون دارا بودن گواهینامههای استاندارد مثل ISO و CE برای جلب مشتری، مسألهای نگران کننده است و این شایعات امری مؤثر در تفاوت چشمگیر قیمتها بین یک کالای باکیفیت و یک کالای بیکیفیت است. از طرفی دیگر از آنجا که معمولاً مشتریان درباره خصوصیات یک آسانسور باکیفیت که مناسب نیاز آنها باشد اطلاعات کافی ندارند، قیمت پایین سیستم، عامل تعیین کننده انتخاب یک نوع آسانسور میشود.
آسانسورهای هیدرولیکی در ترکیه چندان شناخته شده نیست و تعداد کمی از ساختمانسازان از آسانسور هیدرولیکی استفاده میکنند.
کمبود مهندسان و تکنسینهای متخصص در صنعت آسانسور خود تأثیر به سزایی در چگونگی نصب و سرویس آسانسورهای هیدرولیکی داشته است. نصب آسانسورهای کششی برای شرکتهای کوچک که در این زمینه آشنایی دارند بسیار سادهتر از کسب اطلاعات در مورد سیستمهای جایگزین و گزینههای مناسبتر میباشد. این امر به علت کمبود اطلاعات و درک کافی از مزایا و فواید آسانسورهای هیدرولیکی است که نسبت قیمت به کارایی بهتری در برابر سیستمهای کششی دارد. با این حال محبوبیت آسانسورهای هیدرولیکی در ترکیه پیوسته و یکنواخت در حال رشد میباشد. شکل ۸ سوابقی از فروش سالانه ۷ تولیدکننده برتر آسانسور هیدرولیکی در ترکیه و میزان ۳/۲۹% افزایش تعداد آسانسورهای هیدرولیکی نصب شده در سال ۲۰۰۵ نسبت به سال گذشته را نشان میدهد.
تقاضای سیستمهای بدون موتورخانه عامل اصلی ثبات موقعیت شرکتهای چند ملیتی در بازار بوده است. قیمتهای این آسانسورها در ترکیه در مقایسه با آسانسورهای هیدرولیکی و کششی همچنان بالا است. در حال حاضر و در شرایط موجود، شرکتهای چند ملیتی با آسانسورهای بدون موتورخانه قادر به ارائه قیمتهای رقابتی نمیباشند.
به طور کلی، سیستمهای فاقد ایمنی نباید در سیستم حمل و نقل عمودی مورد استفاده قرار گیرد. تولیدکنندگان آسانسورهای بدون موتورخانه، اذعان میدارند که قراردادن موتور در یک چاه (چه در چاهک و چه در بالاسری) یک روش ایمنی مشروط میباشد. خطرناکترین وضعیت زمانی اتفاق میافتد که آسانسور در مناطق زلزلهخیز مورد استفاده قرار گیرد. آویختن موتور در چاه بایستی با تضمین تحمل تکانهای زمینلرزه و حرکات ارتعاشی همراه باشد. به عنوان مثال ۹۳% از خاک ترکیه در منطقه فعال زلزلهخیز و ۹۸% از کل جمعیت در خطر زمینلرزه قرار دارند. بر طبق آمار سازمان ملی آمار ترکیه، ۹۷% از کل ساختمانهای ترکیه ۶ طبقه یا کمتر میباشند. تعداد کل ساختمانهای جدید (که بر مبنای تعداد طبقات در سالهای مختلف مرتب شدهاند) بر اساس اجازه سکونت در شکل ۹ نشان داده شده است. میبینید که تعداد این ساختمانهای کم ارتفاع در سالهای متوالی کاهش یافته است، ولی آن دسته از ساختمانهای بلند (۶ طبقه و بیشتر) نسبت کاهش کمتری دارند. به هر حال در سالهای اخیر افزایش ساخت و ساز ساختمانهای بلند در مناطق زلزلهخیز ایمنی آسانسورها را در معرض خطر قرار میدهد.
خطرات ناشی از زمینلرزه بر آسانسورهای کششی بسیار بیشتر از آسانسورهای هیدرولیکی است.. یک شهروند عادی هنگام کمک کردن به افراد گیر افتاده در آسانسور بدون موتورخانه مشکلات بیشتری نسبت به سیستم هیدرولیکی در مقابل خواهد داشت.
تدوین کنندگان دستورالعملهای صنعت آسانسور و همه افرادی که به نوعی مسؤولیتی در زمینه آسانسور دارند، بایستی سیستمهای با ایمنی بیشتر را ترویج کنند، چرا که هرگونه عواقب و پی آمدهای کم و زیاد، همه و همه به نوع تصمیم گیری آنها بستگی دارد.
شکل ۹: تعداد کل ساختمانهای جدید وتعداد طبقات ( طبق اجازه سکونت)
نتیجهگیری
اگر چه به واسطه پیدایش سیستمهای بدون موتورخانه درصد تقاضای آسانسورهای هیدرولیک در بازار کاهشی در حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد داشته است، اما روند نصب آسانسورهای هیدرولیکی صعودی بوده و علت آن ویژگیهای بینظیر آن مثل عمر کاری مفید بیشتر، قیمت اولیه پایین، نصب و راهاندازی آسان، راحتی بیشتر و غیره میباشد.
بازارهای اروپایی مملو از سیستمهای بدون موتورخانه است. از طرف دیگر رسیدگی به بازار آسانسورهای کم ارتفاع در کشورهای در حال توسعه کمی دشوار است. در این بازارها، آسانسورهای کششی دارای موتورخانه صدرنشین هستند و عموماً آسانسورهای هیدرولیکی ناشناخته بوده و تولیدکنندگان از کمبود پرسنل فنی ابراز ناراحتی میکنند. پیشبینی میشود که با آشنایی صنعت با آسانسورهای هیدرولیکی، سهم بازار از آسانسورهای هیدرولیکی و سیستم بدون موتورخانه به نسبت ثابتی برسد.
اولین معیار انتخاب آسانسور قطعاً ایمنی خواهد بود. طول زمان بهرهبرداری بدون نیاز سرویس کردن و هزینه سرویسکاری نیز در اولویت بعدی قرار میگرد. آسانسورهای هیدرولیک در مورد این معیارها به وضوح دارای بهترین سوابق کاری هستند.
افزایش ایمنی تاسیسات آسانسور هیدرولیکی تولید شرکتهای ترک، موجب پیشرفت صنعت هیدرولیک از بسیاری جهات شده است و فرصتهای شغلی بسیاری را به وجود آورده است. البته کشور را نیز به روشی مناسبتر در مسیر پیشرفت قرار میدهد.
سیستم کششی بدون موتورخانه تمایل زیادی برای به دست آوردن بازار ساختمانهای کم ارتفاع دارد. کشورهایی که با وقوع مکرر بلایای طبیعی مواجه هستند، بایستی در پذیرش استفاده از سیستمهای بدون موتورخانه تجدید نظر کند. در این حالتها بایستی دستورالعملها جهت دربرداشتن درکی کامل و شفاف از نیازهای ایمنی بررسی شوند.
بدون دیدگاه